Er is de laatste tijd veel te doen over de Wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties). Ik merk dat veel ondernemers en personeelsafdelingen er het fijne niet van weten. Logisch want ik heb ook nog nergens het complete verhaal gelezen. Tijd dus om te vertellen hoe het nu echt zit. Volgende week geef ik aan wat de mogelijkheden zijn om onder de wet uit te komen.

Voor de duidelijkheid: de zelfstandige (ook wel zelfstandig ondernemer of ZZP-er genoemd) is het tegenovergestelde van de werknemer. Iemand is dus het één of het ander.

Voor meer duidelijkheid: het gaat bij de Wet DBA (net als daarvoor bij de VAR) alleen om twijfelgevallen. Als het volledig duidelijk is dat het om een zelfstandige gaat  (verderop meer hierover) dan hoeft u nog steeds niets te doen. En als u iemand gewoon als werknemer in dienst neemt (al dan niet via een uitzend-, detacherings- of payrollbureau) dan natuurlijk ook niet.

Waar gaat het nu eigenlijk om?

Het spanningsveld is dat de overheid (dus de fiscus) graag  zoveel mogelijk loonbelasting en sociale premies bij grotere bedrijven wil incasseren omdat dit haar meer zekerheid geeft. Zelfstandigen betalen ook belasting en sociale premies maar zijn ongrijpbaarder en gaan sneller failliet. En zelfstandigen betalen geen premie voor de Ziektewet, WIA en WW. Ze dragen deze risico’s zelf maar verzekeren ze vaak niet, waardoor ze bij arbeidsongeschiktheid of werkloosheid sneller in de bijstand terecht komen dan werknemers. Dat gaat dan ten koste van de “algemene middelen”. Hiermee zouden ZZP-ers ook oneerlijk concurreren met werknemers.

Anderzijds zijn werkgevers bij hetzelfde netto uurloon goedkoper uit met een zelfstandige omdat er geen premies ZW, WIA en WW en pensioenpremie betaald hoeven te worden. En ze lopen minder risico omdat ze niet hoeven te betalen bij ziekte (2 jaar!) en arbeidsongeschiktheid (10 jaar!) en geen lastige en dure ontslagprocedures hoeven te voeren als de zelfstandige niet meer nodig is of niet goed functioneert.

Is het nu echt anders geworden?

Ja en nee. Voor 1 mei 2016 kon u als werkgever, wanneer u twijfelde of een door u ingehuurde zelfstandige wel écht een zelfstandig ondernemer was, aan deze ZZP-er een Verklaring Arbeidsrelatie vragen (VAR) vragen. Kon de ZZP-er een zgn. VAR-wuo (winst uit onderneming) overleggen dan hoefde u als werkgever geen loonbelasting en sociale premies voor deze persoon te betalen. U hoefde hem dus niet als werknemer te behandelen. De VAR vrijwaarde u voor eventuele naheffingen van de fiscus.

Met de wet DBA is de VAR vervangen door de zgn. Modelovereenkomst. U moet samen met de zelfstandige waarvan het niet zeker is of hij echt een zelfstandig ondernemer is zo’n modelovereenkomst sluiten. Er zijn al veel modelovereenkomsten te vinden op de site van de Belastingdienst (zie deze link). Deze modelovereenkomsten bevatten geaccentueerde onderdelen en die mag u niet aanpassen. De rest wel. Heel belangrijk is dat u en de zelfstandige zich in de praktijk ook houden aan de gesloten overeenkomst. Doet u dat niet dan loopt u nu het risico dat u wél een naheffing voor loonbelasting en sociale premies (en mogelijk een boete) krijgt. Dat is de grote, en ook eigenlijk enige, wijziging t.o.v. de VAR-situatie. De ZZP-er is niet meer alléén verantwoordelijk, u bent het nu samen. De “zekerheid vooraf” die de VAR gaf is er niet meer. Het komt hierop neer: als de ZZP-er in de praktijk op dezelfde manier voor u werkt als uw werknemers dan komt u met een stuk papier (vroeger de VAR, nu de modelovereenkomst) niet meer onder uw betalingsplicht van loonbelasting en sociale premies uit. Wat onveranderd is zijn de:

3 criteria voor werknemerschap

De systematiek van de fiscus is: kijk eerst of iemand als werknemer kan worden aangemerkt. Alleen als dat niet kan is hij zelfstandige. Die aanpak zullen werkgevers dus moeten volgen. Iemand is volgens de fiscus werknemer als hij voldoet aan alle drie deze criteria:

  1.  Er is een gezagsverhouding tussen u en de werknemer. Het komt erop neer dat u niet alleen kunt vertellen wat er gedaan moet worden, maar ook hoe het gedaan moet worden. Vragen die hierbij een rol spelen zijn: is de persoon al vakkundig op het moment dat hij bij u begint, is er een leidinggevende die tijdens het werk kan bijsturen, wat gebeurt er als het werk niet goed gedaan wordt.
  2. De werknemer moet de arbeid persoonlijk verrichten. Hier komt het neer op de vraag: wie zorgt er voor vervanging als de persoon het werk niet zelf kan doen, bijv. bij ziekte. Kan hij zelf een vervanger sturen waar de werkgever het dan in principe maar mee moet doen (natuurlijk mag u deskundigheidseisen stellen) dan is er geen sprake van persoonlijke arbeid. Zorgt u als bedrijf voor vervanging (door een collega of via een uitzendbureau) dan is het wel persoonlijke arbeid.
  3. Er wordt aan de werknemer loon betaald. Nu wordt dit looncriterium door de fiscus zeer ruim opgevat: het feit dat de persoon u facturen stuurt of als u de persoon iets betaalt dat u “kostenvergoeding” noemt kan toch als “loon” beschouwd worden. Zelfs het ter beschikking stellen van woonruimte of een auto kan als loon worden gezien.

Indien aan één van de drie criteria niet wordt voldaan is er geen sprake van werknemerschap en is de persoon dus een zelfstandige. Helaas zijn de criteria geen van drieën echt hard. Het looncriterium is alleen dán niet van toepassing als u helemaal niets betaalt. U moet het als opdrachtgever daarom van de eerste twee criteria hebben, dus aantonen dat er geen gezagsverhouding is en/of dat de zelfstandige de arbeid niet persoonlijk hoeft te verrichten. Liefst allebei. Er zijn modelovereenkomsten voor alle drie de situaties (geen gezagsverhouding, geen persoonlijke arbeid of allebei) en in die overeenkomsten worden in de geaccentueerde gedeeltes nadere regels gegeven die dit invullen. Zaak is vooral dat de zelfstandige zich eraan houdt, maar ook dat u als opdrachtgever dit controleert en zeker niets doet dat hier tegenin gaat. Als u in de modelovereenkomst bijvoorbeeld afspreekt dat de zelfstandige zijn werkzaamheden zonder toezicht verricht dan moet het niet zo zijn dat hij in de praktijk wel onder toezicht van u of een van uw werknemers staat.

Volgende week in deel 2: doe de “zelfstandigencheck” en “Is 100% zekerheid niet te krijgen?”